در بیابان‌ها و دشت‌های کم ارتفاع ایران گیاهی وجود دارد به نام خارشتر. این گیاه به شکل بوته و یا درختچه بوده، ارتفاع آن بین 50 تا 150 سانتی‌متر است. نام صمغ یا شیرابه‌های برگ و ساقه‌های این گیاه ترنجبین است که یکی از داروهای مشهور در طب سنتی می‌باشد و در مکان‌هایی که شرایط جوی و گرما مناسب باشد، شیره ترنجبین از این گیاه تولید می‌شود. ترنجبین شیره‌ای سفید رنگ است که چنانچه در مجاورت گرد و خاک باشد به رنگ زرد در می‌آید و اگر در مجاورت رطوبت باشد به رنگ زرد و یا قهوه‌ای تبدیل می‌شود. افراد محلی این شاخه‌ها و برگها را که دارای صمغند جمع‌آوری کرده و در آب شستشو می‌دهند، سپس آن آب را می‌جوشانند تا بخار شود و ترنجبین به صورت بلورهایی متبلور گردد. خواص ترنجبین گسترده بوده، به طور کلی ترنجبین که یک ماده قندی طبیعی است که علاوه بر خواص طبی و درمانی فراوان، برای شیرین کردن داروها به کار می‌رود و به مراتب بهتر از قند می‌باشد.

طبیعت و خواص دارویی ترنجبین

طبیعت ترنجبین طبق نظر حکمای طب سنتی، کمی گرم و تر است. ترنجبین حاوی ترکیبات قندی مختلفی چون گلوکز و فروکتوز، ساکاروز و تری ساکارید می‌باشد که به راحتی در آب حل می‌شود. ترنجبین همچنین دارای تانن و آنتوسیانین است. در گذشته از ترنجبین در کارخانجات به طور سنتی قند می‌گرفتند اما امروزه با توجه به بالا بودن خواص دارویی آن، این کار غیر اقتصادی است. خواص ترنجبین  به طور خلاصه عبارتند از: باز کردن مجاری ادرار، صدای شکم، تب کودکان و نوزادان، لینت مزاج، تب‌بر، تسکین سرفه، از بین برنده زردی، درد سینه و برطرف کننده یبوست و عفونت زدایی.

خواص ترنجبین برای نوزاد

به زرد شدن رنگ پوست نوزادان پس از تولد و معمولا تا 28 روز اول زندگی زردی گفته می‌شود. تمام نوزادان پس از تولد، دچار درجاتی از بالا رفتن سطح بیلی‌ روبین خون می‌گردند. (یعنی بیش از ۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) اما تنها نیمی از نوزادان، زردی قابل مشاهده پیدا می‌کنند که در سطح بالای ۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر قابل مشاهده است. درصد زردی در نوزادان نارس به ۸۰٪ کل نوزادان می‌رسد. بالا بودن میزان بیلی‌روبین خون می‌تواند ارثی یا نشانه‌ای از بیماری‌های کبدی باشد.

در طب سنتی و فرهنگ ایرانی، استفاده از ترنجبین برای درمان زردی نوزادان  بسیار موثر است. در واقع با دادن ترنجبین به اندازه‌‏ای که در نوزاد ایجاد اسهال ملایم کند و جوشانده تخم گشنیز باعث درمان زردی نوزاد می‌شوند. ضمن اینکه از بروز این بیماری پیشگیری هم می‌کند. این دارو برای نوزاد يک ملين و مسهل لطيف است و برای درمان و پاکسازی دستگاه گوارش از اخلاط و خونابه‏‌های بازمانده از دوران جنينی، معده و روده نیز استفاده می‌شود. در حقیقت زمانی که روده‌های نوزاد از همان ابتدای تولد پاک‌سازی شود، بسیاری از بیماری‌ها از جمله بيماری‏‌های ويروسی و عفونی در او کمتر شده و سيستم ايمنی‌اش از همان بدو تولد فعال می‏ شود، همچنین متابولیسم بدن يعنی هاضمه و دافعه و نيروی نگهدارنده و نيروی جاذبه در بدن کودک به صورت نرمال در می‏آید و بدن از همان ابتدا در مقابل بیماری‏ها در حد خودش مقاوم می‌‏شود. این نوزادان کبدی بسیار سالم و فعال خواهند داشت و تمام اعمال متابوليسمی و سوخت و ساز در بدنشان، با روال طبيعی به پيش خواهد رفت. ضمنا با مصرف ترنجبین، نوزاد اشتهای زیادی به خوردن شیر مادر پیدا می‌کند، شبها بهتر می‌خوابد و دل‌پیچه و نق زدن زیاد نوزاد برطرف می‌شود.

مقدار مصرف و طرز تهیه ترنجبین برای نوزاد

ترنجبین را حدود یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری در یک چهارم استکان آب جوش حل کرده و پس از صاف کردن به نوزاد بدهید. میزان مصرف ترنجبین باید آنقدر باشد که با ایجاد اسهال ملایم جرم‌های رسوبی و چسبیده به جدار روده‌های نوزادان پاک شود. علاوه بر آن یک قاشق چایخوری تخم گشنیز را در یک استکان آب بجوشانید تا یک چهارم استکان بماند، سپس صاف کرده و آب آن را به نوزاد بدهید. لازم به ذکر است که ترنجبین را از یک قاشق چایخوری در حالت ناشتا شروع کرده و در یک چهارم استکان آب جوش حل که شد صاف کرده و به نوزاد بدهید، بخورد ولی اگر کار کردن شکم ایجاد نشد، دوباره دو ساعت بعد این میزان تکرار می‌شود. معمولا با این روش 3 تا 7 روز طول می‌کشد تا زردی نوزادان درمان شود.

مضرات و نکات احتیاطی استفاده از ترنجبین برای نوزاد

به طور کلی مخالفان مصرف ترنجبین برای نوزادان با ماهیت ترنجبین مشکلی ندارند و بیشتر به غیر بهداشتی بودن فرایند جمع آوری و نگهداری این صمغ‌های گیاهی انتقاد دارند. ترنجبین از همان ابتدای ترشح خود که به‌ تدریج روی ساقه‌ گیاه روی ‌هم انباشته می‌شود، بنا‌ به مزه‌ ‌شیرین و خاصیت مغذی‌اش، انواع حشرات، قارچ‌ها و شته‌ها را به ‌سوی خود جذب می‌کند و وقتی انواعی از این موجودات ریز و درشت روی آن ‌چسبیدند، قادر به فرار نبوده و پیکر آلوده‌ آنان در درون این ترشحات صمغی ‌شکل مدفون می‌شود. بعداز ترشح مقدار کافی این صمغ و خشک‌ شدن آن، کشاورزان به ‌سراغ برداشت آنها می‌روند و بعد ‌از جداسازی، آنها را در مکان‌های غیربهداشتی و آلوده به انواع فضولات گاو و گوسفند، سوسک و مگس انبار می‌کنند. بنابراین لازم است، در صورت نیاز به استفاده از ترنجبین برای نوزاد، از نحوه تهیه، بهداشت و سلامت آن مطمئن گردید.