انواع مزاج و راه های تشخیص آن
مزاج، کیفیتی است در طب سنتی، که همانطور که در ذخیره خوارزمشاهی آمدهاست، از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن پیدا میشود و دارای ۹ قسم است. دانش شناخت مزاج، از مباحث مهم و بنیادین در طب اخلاط است (که در اذهان عامه به «گرمی» و «سردی» معروف است). قدما معتقد بودند مزاجها از واکنش متقابل اجزاء عناصر چهارگانه متضاد، بوجود میآیند.
عناصر چهارگانه
عناصر چهارگانه (عناصر اربعه)، شامل آب، باد، خاک و آتش هستند.
از واکنش این چهار عنصر دو نتیجه حاصل میشود:
- مزاج معتدل.
- مزاج نامعتدل.
همچنین گرمی، سردی، تری و خشکی مزاج حاصل قوای اولیهٔ عناصر است.
- مزاج گرم (آتش).
- مزاج سرد (خاک).
- مزاج تر (آب).
- مزاج خشک (باد).
انواع مزاج
چهار مزاج مرکب:
- مزاج گرم و خشک یا صفراوی.
- مزاج گرم و تر یا دموی.
- مزاج سرد و خشک یا سوداوی.
- مزاج سرد و تر یا بلغمی.
مزاجها در دو بخش زیر شرح داده میشود
- مزاج گرم و مزاج سرد
- مزاج تر و مزاج خشک
تاریخچه
خاورشناسان و استادان تاریخ علم دربارهٔ اصول قضایای علمی طب قدیم و تفسیر نظرات و معتقدات قدما، تحقیق کردهاند ولی موفق به تطبیق دانش مزاجشناسی با علم روز نشده و شرح و تفسیر آن را در نوشتههای خود ناتمام گذاشتهاند. در اواخر قرن نوزدهم میلادی دشامبر (دانشمند و محقق فرانسوی)، در دائرةالمعارف صد جلدی پزشکی مقالهٔ مفصلی تحت عنوان «مزاج»نوشت. در این مقاله دشامبر فقط مزاجهای دموی، بلغمی، صفراوی و سوداوی را که فهم آن سهل و آسان بوده مورد بحث قرار داده و در خصوص مزاجهای گرم و سرد و تر و خشک که فهم و تفسیر آنها مشکل بوده، چیزی ننوشتهاست. در واقع، موضوعی را که اساس طب قدیم بر آن استوار میباشد، مسکوت گذاشتهاست.
جرج سارتن
روش تشخیص مزاجها
دربارهٔ مزاجهای گرم و سرد، ابن سینا در قانون در طب مینویسد: اجناس الدلایل آلتی منها یتعرف احوال الامزجه عشره. (یعنی مزاجها را از ده راه میتوان شناخت)
در خلاصه الحکمه آمدهاست لامسه بهترین و سریعترین راه ورود به تشخیص مزاجها است. درک این روش حتی برای افراد عادی نیز تا حدودی آسان است؛ لذا این راه را بر سایر راهها مقدم داشتهاند. طبیب باید خود مزاج معتدل داشته باشد، و اگر از لمس متوجه اختلاف دما نگردد، خواهد دانست که آن شخص، دارای مزاج معتدل است. اگر شخص لمسکننده خود مزاج معتدل نداشته باشد و بر این حال خود اطلاع داشته باشد، باز میتواند به تشخیص مزاج افراد دیگر بپردازد. یعنی اگر طبیب خود درجه حرارت بدنش گرمتر از مزاج معتدل باشد و دست به بدن شخص معتدلالمزاجی بزند، با اینکه حس سردی میکند، معهذا چون توجه به این نکته دارد که خودش گرم مزاج است، و به کیفیت اعتدال مزاج هم از راه دقت و تمرین در حس لمس آشنا است، لذا حکم غلطی دربارهٔ مزاج آن شخص نخواهد داد.
چون لمس نماید و منفعل نگردد لامس از پوست ملموس به سخونت و گرمی در بلدان معتدلالهوا دلالت مینماید بر حرارت مزاج ملموس و اگر منفعل گردد از آن به برودت دلالت میکند بر برودت مزاج او بدون آنکه به سبب امر خارجی عارضی آن را سخونت و برودت عارض شده باشد.معنی جمله این است که اگر طبیب، به وسیله حس لمس، احساس گرمی یا سردی در شخصی نماید، دلالت بر گرمی یا سردی مزاج آن شخص دارد، مشروط بر این که گرمی و سردی به سبب امر خارجی عارض نشده باشد؛ در مباحث جداگانهای تحت عنوان: سخنات و مبردات، کلیه عوامل گرمکننده و سردکننده بدن را که باعث افزایش یا کاهش درجه حرارت اشخاص میشود ذکر کردهاند.در سالهای اخیر نرمافزارهایی نیز برای تشخیص مزاج طراحی شدهاست که از جمله آنها میتوان به آزمون مزاجسنجی که در سایت طبایع ارائه شدهاست اشاره کرد؛ و البته نظر یک پزشک حاذق دقیقتر خواهد بود.
بهطور کلی صاحبان هریک از مزاج های چهارگانه در یک سری ویژگیهای ظاهری و اخلاقی و رفتاری مانند هم هستند. برای مثال سوداویها افرادی ریز بین و واقع نگرند و دمویها افرادی بلند پرواز و سخت کوش. مزاجشناسی بررسی مجموعه ای از مؤلفهها ـ من جمله رنگ پوست، جثه و هیکل، حالت اجزای صورت مثل بینی و چشم ها، میل و توان جنسی، عادتهای رفتاری و …. ـ در یک فرد برای تشخیص مزاج وی میباشد.
راههای تشخیص مزاج
برای تشخیص مزاج چندین راه وجود دارد که با دانستن انها می توانید خودتان مزاجتان را تشخیص دهید.
1 – لمس کردن
بخشی از بدن مانند ساعد فرد را لمس کنید و دقت کنید که با لمس آن چه احساسی را تجربه می کنید. در صورتی که با لمس بدن فرد مثلا لمس ساعد یا بازویش احساس گرما و حرارت کردید او دارای مزاج گرم است. اما اگر هنگام لمس بدن فرد احساس سرما کردید این امر یکی از نشانه های سردمزاجی در آن فرد است.
در صورتی که با لمس بدن فرد گرما احساس کردید و علاوه بر گرما متوجه شدید بافت بدنی او نرم است و با فشار سرانگشتان بافت به راحتی فرو می رود این فرد علاوه بر گرمی مزاج دارای رطوبت نیز هست. بنابراین او ویژگی های مزاج گرم و مرطوب را دارد.
اما در صورتی که با لمس کردن بدن فرد احساس گرما کردید اما خشکی و زبری خفیفی را زیر سرانگشتان دست تان احساس کردید او علاوه بر گرمی، خشکی مزاج نیز دارد. پس او یکی از علائم گرمی و خشکی مزاج که همان حس گرما و خشکی در بافت و پوست بدن است را دارد.
ممکن است با لمس بدن فرد تجربه دیگری داشته باشید. در شرایطی که با لمس بدن فرد احساس سردی کردید اما این سردی با نرمی پوست و بافت گوشت آلود بدن نیز همراه بود او دارای یکی از علائم مزاج سرد و مرطوب است که در میان درمانگران طب سنتی با عنوان مزاج سرد و تر نیز معروف است.
در شرایطی که شما بدن فرد را لمس کردید و از آن سرما دریافت کردید و در عین حال با لمس بافت بدن با سختی و سفتی رو به رو شدید و احساس کردید بافت بدن او خشک است می توانید او را دارای ویژگی های مزاج سرد و خشک بدانید.
2- تشخیص مزاج پوست
متخصصان طب سنتی برای تشخیص نوع مزاج افراد به رنگ پوست انها بسیار توجه می کنند. از دیدگاه این درمانگران رنگ پوست می تواند نشانه خوبی برای بررسی نوع مزاج و طبع باشد.
سفیدی پوست بدن:نشانه کم خونی و کمی مایل به سردی است.
رنگ زرد کمی مایل به قرمزی:نشانه وجود خون غیرطبیعی در بدن است.
قرمزی پوست بدن:نشان از گرمی و پرخونی دارد.
تیرگی پوست:نشانه خون غیرتمیز است، مستعد غلبه سودا است.
کسانی که پوست بدن شان زرد رنگ یا مایل به زردی است از جمله افرادی هستند که علاوه بر گرمی مزاج با خشکی مزاج نیز رو به رو هستند. این افراد در طول زندگی با مشکلات ناشی از غلبه صفرا در بدن رو به رو می شوند.
زردی بادنجانی:نشانه خشکی و سردی (سودا)
رنگ گچی:سردی و تری (بلغم)
ویژگی های مزاج های مختلف با مزاج شناسی مو
اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج است. اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است.اگر رشد مو خیلی سریع باشد ، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.
پرمویی بدن، دلیل بر گرمی مزاج و کم مویی بدن، دلیل بر سردی مزاج است.
نازکی مو نیز یکی از دلایلی است که می تواند نشانه سردی و تری مزاج افراد باشد. بنابراین باید به این موضوع نیز توجه کنید و بهتر است برای بررسی آن از مشورت یک متخصص طب سنتی استفاده کنید. چون ممکن است کم پشتی و نازکی مو نتیجه یک بیماری باشد. علاوه بر این داشتن موی صاف و لخت نیز یکی دیگر از علائم مزاج سرد و مرطوب در مردان و زنان است. در حالی که کلفتی مو، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.
موی مجعد، دلیل بر گرمی و خشکی و موی صاف و لخت، سردی و تری مزاج را نشان می دهد.
رنگ مو
رنگ موی مردان و زنان نیز یکی دیگر از نشانه های تشخیص مزاج است. افرادی که رنگ موی آنها سیاه است معمولا در گروه افرادی که طبع گرم و خشک دارند قرار می گیرند. افرادی که رنگ موی آنها به سفیدی میل می کند و زودتر از بقیه تارهای سفید در سر آنها دیده می شود نیز از جمله افرادی هستند که مزاج سرد و تر دارند.
شکل و فرم عظلات و اعضای بدن:
افرادی که دارای بلاتنه ای فراخ و پهن هستند دارای گرمی مزاج اند ولی افرادی که اندام های بدن آنها بزرگ است و عروق برجسته و نبض قوی دارند هم اصطلاحا دارای گرمی مزاج هستند. در صورتی که فردی عضلات کلفت و بزرگ و تاندون های ظریف تر داشته باشد این امر نیز نشانه گرمی مزاج است.
نشانه های مزاج گرم
1- قفسه سینه پهن بزرگ
2-اندامها بزرگ
3- عروق برجسته و بزرگ قابل مشاهده
4- نبض قوی
5- عضلات کلفت و بزرگ
6- عضله خیلی به مفصل
مزاج سرد و گرم و نشانه های آن ها
نشانه های مزاج سرد
مزاج سرد و خشک ها عضای بدن شان مخالف مزاج گرمی هاست. برخلاف موارد ذکر شده اگر فردی دارای اندام های کوچک و بلاتنه کوچک داشته باشد این امر نشانه سردی مزاج است. داشتن نبض ضعیف و عضلات ظریف نیز از دیگر علائم سردی مزاج در افراد است. درمانگران طب سنتی افرادی را که دارای چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده دارند، دارای مزاج خشک می دانند. افرادی که مفاصل قابل مشاهده و برجسته دارند و غضروف حنجره و بینی آنها نیز برجسته و واضح است در گروه افرادی که دارای مزاج خشک هستند، قرار می گیرند
مزاج شناسی با خواب و بیداری
خواب زیاد، دلیل بر سردی و تری مزاج است. خواب کم و بیداری زیاد، دلیل بر خشکی و گرمی مزاج است. خواب و بیداری معتدل، دلیل بر اعتدال مزاج است.
اگر در گروه افرادی هستید که ساعت خواب شما بیشتر از حد مجاز یعنی 8 ساعت است در این صورت در گروه افرادی قرار دارید که دارای مزاج سرد و تر یا سرد و مرطوب هستید. ولی اگر ساعت خواب شما کمتر از 8 ساعت است و شما در بیشتر ساعات روز بیدار هستید و کار می کنید یا خود را به کاری سرگرم و مشغول می کنید در گروه افرادی که دچار مزاج گرم و خشک هستند، قرار می گیرید.
مزاج شناسی با افعال طبیعیه صادره از بدن:
یعنی تمام افعال بدن شامل سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب و مغز و… که اگر این افعال سریعتر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج و اگر کندتر صورت گیرد دلیل بر سردی مزاج خواهد بود
مزاج شناسی با اجابت مزاج
فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن، خون و… است. اگر رنگ مدفوع یا ادرار تیره تر از معمول یا بدبوتر از معمول باشد، دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد یا اگر زود به زود صورت گیرد نیز دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد اما بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات ، دلالت بر سردی مزاج دارد.
رنگ مدفوع و کیفیت آن از دیگر مواردی است که توسط درمانگران طب سنتی برای تشخیص نوع مزاج استفاده می شود. برای این منظور بررسی کل فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن و خون در تشخیص دقیق نوع مزاج و طبع موثر است.
موارد ذیل دلالت بر گرمی مزاج دارد و عکس این حالات نشان از سردی مزاج است:
حسن ظن
امیدواری
جوانمردی و با غیرتی
استعداد فهم مطالب
پرتحرکی و نشاط
زیرک بودن
سنگدلی
بی قراری
پررویی و حرافی
ثبات در حافظه دلیل بر خشکی مزاج است.
در احساس مانند فراموشی، بی قراری، عدم تعادل و دودلی.
شناخت انواع طبع
برای شناخت طبع از کف دست استفاده می کنیم. اگر کف دست (در محل اتصال انگشتان به کف دست در وضع طبیعی بدون کشیدگی یا جمع شدن زیادی کف دست شبیه دست در قنوت ) بر آمده و نرم باشد ، شخص طبیعت سرد و تر را دارد و عکس آن گرم و خشک است.
انواع مزاج آدمی و نشانه های آن
نشانه های غلبه ی صفرا:
نشانه های غلبه ی صفرا عبارتند از : تشنگی و سوزش جگر ، زبری پوست صورت ، زردی چشم ، کدورت ادرار ، عصبی شدن ، ناراحتی معده ، تلخی دهان ، کم اشتهایی ، حالت تهوع ، سر درد و درد شقیقه ، سیاهی رفتن چشم ، سر گیجه ، خشکی پوست ، ترک خوردن پوست دست و پا ، گرمی بدن یا داشتن تب ، جوشش فم المعده ، دیدن خواب های هولناک ، مانند جنگ و ستیز ، پوسته پوسته شدن پوست سر ( شوره ی سر ) نمایان شدن لکه های سفید یا قهوه ای در صورت یا دیگر اعضای بدن ، ریزش مو ، ابتلا به بیماری آلوپسی ( ریزش موضعی مو ) ، علاقه به نوشیدن آب یخ و خوردن یخ ، یبوست مزاج و بهانه جویی و تند خویی. این گونه افراد را صفراوی مزاج گویند. همه یا اکثر نشانه های یاد شده در بیشتر افراد صفراوی مزاج دیده می شود ، البته میزان بروز این نشانه ها به مقدار غلبه ی صفرا بستگی دارد.
غذاهای مضر برای افراد صفراوی مزاج:
چای ، قهوه ، نسکافه ، لبنیات ، تخم مرغ و غذاهای فریز شده ، زودپز شده و سرخ شده ، سس و رب ، غذاهای چرب و پر حجم ، ماکارونی ، آش رشته ، سیر و تمامی غذاهای گرم ، ادویه جات تند ، آب یخ ، نوشابه ، نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن ، شیرینی جات قنادی و مصنوعی ، آجیل شور ، گوشت قرمز ، بریده بریده غذاخوردن ، یعنی انسان مدام در حال خوردن باشد ، مانند تخمه شکستن و خوردن تنقلات ، خوردن بادمجان ، موز همه ی غذاهای ساندویچی ، مانند سوسیس ، کالباس ، کوکتل ، سمبوسه ، فلافل ، پیتزا ، همبرگر و خوردن خربزه ، آناناس و طالبی.
علت ممنوع بودن این غذاها برای افراد صفراوی مزاج این است که PH این غذاها و نیز پی اچ ( PH ) کبد بالاست. استفاده از این مواد ، باعث افزایش دمای کبد و ترشح زیاد صفرا و در نتیجه ، ایجاد راه بندان در مجاری کبد میشود ، این حالت موجب تشکیل سنگ های صفراوی در کیسه ی صفرا می گردد و علائمی ، نظیر یبوست ، زرد شدن چهره و دردهای شدید در ناحیه ی سمت راست بدن در زیردنده های راست را در پی دارد.
غذاهای مفید برای افراد صفراوی مزاج:
همه ی مرکبات ، انار ، شاه توت ، خیار ، سیب ، گلابی ، آلبالو ، گیلاس ، آلو ، گوجه سبز و زرشک برای افراد صفراوی مزاج مفیدند و بهترین دارو برای این افراد هنداونه ، گرمک ، کدو خورشتی ، هویج فرنگی ، روغن زیتون ، سوپ جو با پاچه ی گوسفند و زردچوبه همراه با تعدادی آلو بخارا و سبزیجات ، مانند اسفناج ، گشنیز و لیمو ترش تازه و روغن زیتون است.
هم چنین سیب زمینی بخار پز ، قارچ ، بامیه ی خورشتی ، پیاز ، برگه ی هلو ، برگه ی زرد آلو ، مغز بادام خام ، برنج سفید با روغن زیتون ، کدو حلوایی ، نخود فرنگی ، عدس ، ماش ، جوی دو سر ، مخمر آبجو ، لیمو عمانی برای کبد و افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است. نوشیدن روزانه یک تا سه لیوان آب زرشک ، نیم ساعت قبل از غذا و دو و نیم ساعت بعد از آن نیز فوق العاده مفید است.
بذرهای ملین ، مانند خاکشیر ، اسفرزه ، تخم ریحان ، تخم مرو ، بارهنگ و بالنگو ، ترشی جات طبیعی ، مغز فلوس ، شیر خشت ، ترنجبین ، عسل به مقدار کم و همراه با لیمو ترش تازه و به صورت شربت شده که به آرامی میل شود. انگور ، کاهو ، مغز و تخم خیار ، تخم کدوی خام ، مغز تخم هنداونه ، تخم کاهو ، از هر کدام به مقدار مساوی مخلوط و آسیاب کنید و روزی دو بار و هر بار یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب مخلوط و میل نمایید.
نشانه های غلبه ی خون :
اگر در بدن فردی خون غلبه کند و خون کثیف شود یا بهتر بگوییم سوخته شود ، نشانه ی آن سنگینی سر ، خمیازه کشیدن ، کندی حواس ، شیرین شدن دهان ، لزج بدن (کش آمدن ) آب دهان ، سرخی رنگ بدن ، قرمزی زبان ، خارش بدن ، بروز دمل و جوش های ریز در بدن به خصوص در پیشانی ، پشت سر و قسمت کتف و شانه ها ، گاه خون آمدن از بین دندان ها و در نهایت ، کسالت و خمودگی مداوم است. افرادی را که خون در آنان غلبه می کند ، دموی مزاج گویند. مهم ترین علت غلبه ی خون ، پرخوری و زیادروی در مصرف انواع غذاهای سرخ شده و تند و تیز است. افراد دموی مزاج اغلب آرامش نسبی ندارند.
غذاهای مضر برای افراد دموی مزاج:
غذاهای سرخ شده ، چرب و پر حجم ، شیرینی جات قنادی و مصنوعی ، پر خوری ، ادویه جات تند ، غذاهای شور ، انواع شور ( کلم شور ، خیار شور و … ) ، گوشت زیاد ، کره و خامه ، غذاهای نشاسته ای ، آب یخ ، دوغ ، نوشابه ، تخم مرغ ، نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن ، خرما ، رطب ، توت خشک ، کشمش ، سس ، رب ، ترشی جات ، سرکه ، سیر ، چای ، قهوه ، نسکافه ، ماست ، بادمجان و غذاهای ساندویچی ، در مجموع از همه ی غذاهای ممنوعه استفاده نشود و مهمتر این که نباید عصبی و دچار یبوست مزاج نشوند.
غذاهای مفید برای افراد دموی مزاج :
نوشیدن روزی شش لیوان آب خنک نیم ساعت قبل و دو و نیم ساعت بعد ازغذا ، زرشک ، کاهو ، خیار ، میوه جات ، به خصوص سیب درختی همراه با پوست و دانه های آن ، انار ، سبزیجات ، سوپ جو ، لیمو ترش تازه ، استفاده از سالاد فصل قبل از غذا ، روغن زیتون ، حبوبات و غلات جوانه زده مثل ( گندم ، جوی دو سر ، ماش ، و عدس ) ، بذرهای ملین مانند ( خاکشیر ، اسفرزه ، تخم ریحان ، بالنگو ، بارهنگ ، و تخم مرو ) ، عسل به مقدار کم ، غذاهای خام ( میوه جات و سبزیجات ) ، انواع توت ، به خصوص شاه توت ، کدو خورشتی ، نوشیدن 2 تا 3 لیوان آب زرشک که سریعا” خون را به حالت طبیعی باز میگرداند ، کم خوری و استفاده از غذاهای ساده و کم کالری ، مانند سبزیجات بخارپز ، به افرادی که دموی مزاج هستند ، و نرمش و ورزش سبک نیز توصیه می شود.
نشانه های غلبه ی بلغم:
اگر در بدن فردی بلغم غلبه کند ، نشانه ی آن سفیدی ، نرمی و سردی پوست بدن ( مانند مردم اروپا )، دیر هضم شدن غذا ، آروغ ترش زدن ، میل بسیار به خواب داشتن ، جاری شدن آب از دهان ، رقیق بودن آب بینی ، کم حواسی ، زیادی بول ، دفع بول با فشار زیاد و حجم بسیار ، سستی و بی حالی ، بی حس بودن بدن ، سفید شدن موی سر و ریزش آن قبل از موعد پیری ، درد معده و درد پست ، گرفتگی ماهیچه های پشت ، کمر درد ، گردن درد ، پا درد ، زانو درد ، نقرس ، فلجی ، لک و پیس ( ویتیلیگو ) ، لقوه ( کج شدن دهان و صورت ) ، رعشه ( پارکینسون ) ، ضعف مثانه ، ترش شدن دهان ، به وجود آمدن لک سفید در چشم ، ضعف بینایی ، تنگی نفس ، تپش قلب به خصوص هنگام بیدار شدن از خواب و تولید کرم های کدو یا کرمک در انتهای روده بزرگ ، این گونه افراد را بلغمی می گویند. غلبه ی این خلط بسیار خطرناک است و انسان را دچار بیماری های صعب العلاج می کند. از این رو لازم است هر چه سریع تر در به تعادل در آوردن این خلط کوشید. از جمله بیماری هایی مانند آرتریدروماتوئید ، بیماری های خطرناک ام.اس ، بیماری لاعلاج لک و پیس یا برص و برخی دیگر از بیماری های صعب العلاجی که امروزه از نظر علم پزشکی علت آن مشخص نیست و آن ها را اتوایمیون مینامند.
غذاهای مضر برای افراد بلغمی مزاج :
تمام مواد لبنی ، مانند شیر ، ماست ، دوغ ، کره ، سر شیر ، خامه ، پنیر و کشک برای افراد بلغمی مزاج مضر است. ترشی جات ، سرکه ، شور ، برنج سفید ، عدس ، سیب زمینی ، آب یخ ، انواع نوشابه های گازدار ، چای ، قهوه ، نسکافه ، سوپ جو ، آش جو ، میوه جات ترش و کال ، نارنگی ، کیوی ، گرمک ، خیار پوست کنده ، قارچ ، ماش ، جو ، گوشت گاو و گوساله ، انواع گوشت سفید ، سس ، رب ، گوجه فرنگی ، پرخوری ، غذاهای فریز شده و زودپز شده ، کدو خورشتی ، تمامی غذاهای ساندویچی ، شیرینی جات قنادی ، همه ی غذاهای سردی بخش ، استفاده از چند نوع غذا با هم ، نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن ، آش رشته ، ماکارونی و همه ی تنقلات مصنوعی ، مانند پفک ، شکلات ، آدامس ، بیسکویت ، یخمک ، نوشمک ، چیپس و …. خلط بلغم را فعال می کند و آن را افزایش میدهد. بلغم همان سیستم ایمنی بدن است که با این نوع تغذیه ضعیف می شود و در نتیجه ، بدن آدمی در مقابل انواع پارازیت ها آسیب پذیر می گردد. در واقع ، سیستم ایمنی بدن علیه خود وارد عمل می شود که در اصطلاح پزشکی آن را اتوایمیون می نامند. غذاهای یاد شده باعث این نوع بیماری ها می شود که از نظر پزشکی مدرن برای آن ها درمانی وجود ندارد.بهترین درمان برای این گونه اشخاص ، استفاده نکردن از غذاهای نامبرده است. یکی از مهم ترین دلایل علمی استفاده نکردن از این نوع غذاها ، پایین بودن PH آن ها است که در بدن ایجاد اسیدوز می کنند. اسیدوز روی اعصاب مرکزی اثر مخربی می گذارد و این سیستم را به مرور فلج می کند.
غذاهای مفید برای افراد بلغمی مزاج:
تمام غذاهای گرمی بخش ، از قبیل گوشت شتر و گوسفند ، کبوتر ، سار ، گنجشک ، بوقلمون کباب شده ، از میوه جات : همه ی میوه های رسیده و شیرین ، از ادویه جات : هل ، دارچین ، زنجبیل ، زعفران ، جوز هندی ، فلفل سیاه و فلفل سفید و دانه ی فلفل ، دانه ی خردل ، سیر و موسیر ، از ریشه ها : چغندر ، شلغم ، هویج ، کلم قمری ، ترب سیاه و سفید ، از سبزیجات : همه ی سبزیجات گرم ، مانند انواع کلم ، ساقه ی کرفس ، نعناع ، ریحان ، جعفری ، مرزه ترخون ، تره و شوید. از حبوبات : نخود ، گندم ، لوبیا چیتی ، لوبیا کشاورزی یا کپسولی ، دال عدس و لپه. در صورت استفاده از سایر حبوبات و غلات ، بهتر است از ادویه جات گرم مانند : زیره ی سیاه ، زیره ی سبز ، زنجبیل ، دارچین ، هل ، زعفران و کمی زردچوبه استفاده شود. از بذرهای ملین مانند تخم ریحان تخم شربتی ، قدومه ی شیراز ی ، خاکشیر و بارهنگ نیز میتوان استفاده کرد. از خشکبار : بادام ، گردو ، فندق ، پسته ، کنجد و ارده مفید است و از عسل و شیره ی خرما نیز می توان مصرف کرد. مصرف این نوع مواد غذایی بسیاری از بیماری های اتوایمیون ، مانند بیماری روماتیسم ، پارکینسون و سایر بیماری های صعب العلاج را درمان می کند ، اکثر افراد مبتلا به این بیماری ها طبع سرد دارند.
نشانه های غلبه ی سودا:
نشانه ی غلبه ی سودا که ناشی از رسوبات خون که مرکز آن طحال است ، عبارتند از : خستگی و کوفتگی بدن ، لاغری ، پژمردگی روح و جسم ، بی نشاطی و افسردگی ، یبوست مزاج ، خود خوری ، احساس سوزش در هنگام دفع بول ، تیره بودن رنگ ادرار ، مدفوع و قی ، سیاه و قیری شکل بودن مدفوع ، شور بودن دهان ، بوی بد دهان ، تاریکی چشم ، تیرگی رنگ صورت ، شب کوری ، سوزش معده ، فکر بسیار ، دیدن خواب های آشفته ( کابوس ) ، اخلاق تند و زشت ، دلتنگی و بی قراری ، به وجود آمدن خارش زیاد ، قولنج شدن روده ( بیماری کولیت ) نسیان و فراموشی ( آلزایمر ) ، حرص خوردن زیاد.
افراد سوداوی مزاج اکثرا” دچار بیماری روحی و روانی می شوند و معمولا” تا آخر عمر از داروهای روان گردان استفاده می کنند.
غذاهای مضر برای افراد سوداوی مزاج :
بادمجان ، غذاهای نمک سود ، مانند ماهی دودی ، ماهی شور ، خیار شور ، نمک زیاد ، پنیر شور ، گوشت گاو و گوشت حیوانات پیر ، هم چنین غذاهای مانده و بیات ، ماست ، پنیر چای شیرین ، شیرینی جات قنادی و مصنوعی ، ترشی جات سرکه ، شور ، گوجه فرنگی ، سس ، رب ، همه ی غذاهای ساندویچی ، آب یخ ، مرغ و تخم مرغ ماشینی ، ماهی ، برنج سفید ، خوراک عدس (عدسی ) ، نوشیدن مایعات همراه با غذا ، غذاهای سرخ شده ، غذاهای فریزشده ، غذاهای زودپزشده ، تنقلات مصنوعی ، مانند : شکلات ، پفک ، بیسکویت ، یخمک ، چیپس ، کاکائو و …..
افراد سوداوی مزاج باید از نوشیدن چای به خصوص چای شیرین و هم چنین نسکافه ، قهوه و دوغ جدا” خودداری کنند. معمولا” افراد سوداوی مزاج علاقه ی فراوانی به نوشیدن چای ، دوغ و ماست پیدا می کنند که باید از مصرف آن ها بپرهیزند.
غذاهای مفید برای افراد سوداوی مزاج :
همه ی غذاهای گرمی بخش ، مانند گوشت گوسفند ، گوشت شتر ، گوشت کبوتر ، گوشت گنجشک و گوشت سار. در صورت مصرف برنج ، حتما” از شوید و زیره ی سیاه استفاده شود. سبزیجات گرم ، مانند نعناع ، ریحان ، ترخون ، مرزه ، جعفری ، تره ، انواع کلم ، ساقه ی کرفس ، عسل ، توت کشمش ، انجیر ، خرما ، هل ، دارچین ، زنجبیل ، زعفران ، زیره و استفاده از بذرهای ملین ، مانند قدومه ی شیرازی ، تخم شربتی و سایر ملین های ملایم از خوراکی های مفید برای افراد سوداوی مزاج است.
توجه : افراد سوداوی مزاج بهتر است به مرور غذاهای سردی بخش را از رژیم غذایی خود حذف و از غذاهای گرمی بخش استفاده کنند تا دچار ناراحتی نشوند.
توجه : مهم ترین عاملی که افراد سوداوی مزاج را رنج می دهد داشتن یبوست مزاج است!
ابتدا باید یبوست را بر طرف کنند. با خوب جویدن و نوشیدن به موقع آب.
مزاج و سالهای عمر
قدما معتقد بودند ارتباط تنگاتنگی مابین سالهای عمر انسان و مزاج او وجود دارد.
- کودکی، مزاج کودک گرم و تر است (خون).
- جوانی، جوانان مزاجی گرم و خشک دارند (صفرا).
- میانسالی، مزاج در میانسالها سرد و خشک است (سودا).
- پیری، در پیری مزاج شخص به طرف سردی و تری میگراید (بلغم).
در این تقسیمبندی اختلاف نظرهایی وجود دارد.
مزاج و فصول سال
قدما معتقد بودند
- بهار، گرم و تر است. در این فصل غلبه مزاج خونی زیاد روی میدهد. تغییرات کیفی خون در این فصل ظهوری کامل دارد.
- تابستان، گرم و خشک است و هم مزاج صفراء است. از علایم این مزاج، تشنگی است.
- پاییز، سرد و خشک است و به مزاج سوداء نزدیک است. خشکی پوست از علایم این فصل است.
- زمستان، سرد و تر بوده و غلبه بلغم در این فصل زیاد بروز میکند. کندی هضم و بیماری سرماخوردگی بیشتر در این فصل دیده میشود.
مزاج اعضاء بدن
- قلب گرم و خشک.
- شریان گرم و خشک.
- ورید گرم و خشک.
- خون گرم و تر.
- کبد گرم و تر.
- گوشت گرم و تر.
- کلیه گرم و تر.
- طحال خشک و سرد.
- مو خشک و سرد.
- استخوان خشک و سرد.
- زرد پی خشک و سرد.
- غضروف خشک و سرد.
- عصب خشک و سرد.
- چربی تر و سرد.
- مغز تر و سرد.
- نخاع تر و سرد.
منابع: ویکی پدیا – تبیان